Sách Lan Hài Việt Nam / TOP 8 # Xem Nhiều Nhất & Mới Nhất 3/2023 # Top View

Quê hương của chúng ta có nhiều lan hài đẹp, đến bây giờ chúng ta có tất cả là 18 giống chính và 6 giống lai tự nhiên.

Lan Hài Việt Nam

Giống chính là:

– Paph. delenatii Guillaum – Paph. vietnamense – Paph. malipoense – Paph. micranthum – Paph. hangianum – Paph. emersonii – Paph. concolor – Paph. hirsutissinum – Paph. barbigeum – Paph. tranlienianum – Paph. Helenae – Paph. fanaticum

Các giống lai tự nhiên là:

– Paph. x affine – Paph. x aspersum – Paph. x dalatense – Paph. hermannii – Paph. siamense

Sau chiến tranh Việt Nam có nhiều người đi tìm cây Delenatii ở Nha Trang nhưng không thấy nữa và cây này được xem như là mất tích hoàn toàn. Năm 1990 trong những cây lan xuât cảng qua Trung Quốc để làm thuốc với gíá 1-3 USD/kg người ta tìm thấy lại cây hài delenatii và từ đó cây delenatii được xuất cảng bán sang Trung Quốc, Nhật Bản gần 6 tấn (1990-1995) với giá 10 USD/kg.Năm 1922 ông Poilane (nhà thảo mộc học Pháp) khám phá môt cây lan hài màu tím ở Nha Trang và đem về Pháp cho ông M. Delenat (Giám đốc vườn hoa Saint Cloud) trồng, sau đó ông ta đưa cho ông M. Mornay (Guillaumin, 1924).

Cây lan này nở hoa vào năm 1924 và được đặt tên là Paphiopedilum delenatii. Nhưng cây con từ cây này sống không được lâu, chỉ còn một cây duy nhất của ông Lecoufle là còn sống mà thôi.

Cây Paph. delenatii mọc ở các núi đá granit ở độ cao 750 đến 1500 m ở Khánh Hòa. Lá lớn độ 20 cm, có 5 đến 7 lá, nhánh hoa cao độ 22 cm và hoa có đường kính khoảng 8 cm. Cây delenatii nở hoa vào tháng 12. Khoảng năm 2002 người ta tìm thấy cây delenatii đột biến, Paph. delenatii fma alba, hoa màu trắng.

Vào năm 1998 công ty Nhật-Việt trong môt chuyến đi tìm Lan tại Cao Bằng đem về môt cây lan hài. Cây nầy năm 1999 được 2 người Đức, ông Olaf Gruss và ông Holger Perner, đặt tên là Paphiopedilum vietnamense. Cây paphiopedilum vietnamense được đăng ký vào ngày 11/1/1999 với tên vietnamense, ngày 19/1/1999 với tên Paphiopedilum hilmari và ngày 19/2/1999 với tên Paphiopedilum mirabile. Sau đó cây vietnamense được các người bán lan mua vói giá là 2 USD/kg xuất cảng ra Trung Quốc, Nhật Bản, Đài Loan, Âu châu bán lại với giá 100 USD/cây và sau đó là 5000 USD/cây.

Cây Paph. vietnamense giống tựa như delenatii, có 3 -5 lá, nhánh hoa cao 25 cm, hoa có đường kính 10-12 cm. Cây mọc ở núi đá vôi trên độ cao 350-550 m. Hoa nở vào tháng ba. Vào năm 2002 người ta tìm ra cây vietnamense đột biến, Paphiopedilum vietnamense fma alba, hoa màu trắng.

Năm 1999 một nhà trồng lan người Đức tên là Popow đã nhân giống cây delenatii với vietnamense, đến năm 2002 cây con nở hoa, ông đặt là Paphiopedilum Ho Chi Minh. Cây lan hài Ho Chi Minh là sự kết hợp giữ 2 vẻ đẹp của cây delenatii (cây mẹ) và vietnamense (cây cha), một vẻ đẹp Á đông thuần túy. Ông Popow cho tôi biết tên cây lan này không được công nhận, vì khi ông đem ra cầu chứng ông không xuất trình được giấy tờ hợp pháp của 2 cây cha và mẹ bởi vì toàn bộ lan nữ hài của Việt nam nằm trong danh sách do CITES cấm xuất cảng. Vì vậy tên chính thức của cây này là Paph. delenatii x Paph. vietnamense.

Trong tương lai vói sự nhân giống giữa delenatii fma alba và vietnamense fma alba chắc chắn là sẽ có cây hài lai giống tuyệt đẹp.

Việt Nam là một trung tâm lan hài lớn của thế giới, với trên 20 loài. Trong số đó có nhiều loài đặc hữu, chỉ gặp ở một vùng hẹp của đất nước. Đây là những báu vật quốc gia, không chỉ có giá trị về mặt thẩm mĩ, khoa học, mà còn có giá trị kinh tế cao.

Chính vì vậy mà khi được phát hiện, nhiều loài lan hài đã sớm bị săn tìm và thu hái để cung cấp cho các “thị trường đen” quốc tế, khiến cho số lượng của chúng bị suy giảm nhanh chóng, dẫn đến một số loài đã và đang bị tuyệt chủng.

Hiện Việt Nam có ít nhất một nửa số loài lan hài đã hoàn toàn bị tuyệt chủng, 1 loài bị tuyệt chủng ngoài thiên nhiên, và 8 loài đang sắp bị tuyệt chủng.

Điển hình như loài lan hài đỏ (P. delenatii), một trong những loài lan hài quý và nổi tiếng nhất của Việt Nam. Được phát hiện năm 1922 ở gần Nha Trang, và được gửi về Pháp để trồng. Nhưng sau nhiều cuộc tìm kiếm ở Khánh Hòa không gặp lại loài lan này nhiều người cho rằng nó đã bị tuyệt chủng ngoài thiên nhiên.

Hơn 70 năm sau khi được phát hiện, năm 1992, những dò lan hài đỏ tự nhiên lại xuất hiện trên thị trường lan Đài Loan rồi Nhật Bản, Châu Âu và Mỹ với số lượng lớn. Lần theo nguồn tin trên, năm 1996, tiến sĩ thực vật người Nga Leonid Averyanov và cộng sự đã tìm được loài lan quý này trên các vách đá cheo leo của núi Hòn Giao cách Nha Trang khoảng 50km về phía Tây.

Khoảng 6 tấn lan quý này đã được xuất khẩu vào những năm 1990. Giá thu mua tại chỗ lúc đầu khoảng 1-3USD/kg; tới năm 1995 tăng lên 10USD/kg. Lan hài đỏ đã được IUCN xếp vào nhóm đang bị tuyệt chủng.

Lan hài vàng hay lan hài Hêlen (P.helenae) cũng là một loài đặc hữu hẹp của Việt Nam, được phát hiện ở vùng núi Cao Bằng năm 1995, và được công bố năm 1996 trên tạp chí của Hội Lan Hoa Kỳ.

Để đảm bảo an toàn cho loài cây, điểm phân bố của nó không được nêu chi tiết. Nhưng chỉ sau 2 tháng, giới buôn lan ở Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh đã tìm ra nơi phân bố chính xác. Chỉ vài tuần sau, toàn bộ quần thể của loài lan hài vàng trong khu vực đã bị tiêu diệt. Ngay lập tức chúng được xuất khẩu bất hợp pháp và bán trên các thị trường lan nổi tiếng trên thế giới.

Tiến sĩ Averyanov cho rằng, để gìn giữ và bảo tồn lan hài, Chính phủ Việt Nam phải huy động một số viện tham gia nghiên cứu, sưu tập, lấy hạt, đổi màu, nhân giống ra với số lượng lớn rồi bán ra thị trường. Như vậy, việc khai thác trái phép loại hoa này trong tự nhiên sẽ không còn ý nghĩa.

Lan hài là một nhóm đặc biệt của họ lan. Chúng có thể dễ dàng nhận dạng bởi hoa có 1 cánh ở giữa hình túi trông giống như chiếc hài của các cô công chúa xinh đẹp thời xưa, tạo một vẻ đẹp rất đặc sắc cho hoa.

Mỗi loài lan hài mỗi vẻ, đều toát lên một nét đẹp mềm mại, sang trọng và huyền bí, xứng đáng là bà chúa của các loài lan. Không chỉ hoa, mà cả lá của nhiều loài lan hài cũng rất đẹp vì thường được tô điểm thêm bằng những đốm hay vạch khác màu, trông như gấm, như nhung hay những dải sa tanh hoa. Quý như vậy nên một số lớn các loài lan hài tự nhiên và các dạng lai của chúng đã trở thành nhóm cây cảnh có giá trị nhất tại nhiều quốc gia.

Cũng như người Việt, lan hài Việt Nam từ khi rời bỏ quê hương đã sinh sôi nẩy nở trên khắp 5 châu. Vì sống trên nhiều môi trường khác biệt, cây lan khó lòng giữ được tính cách thuần chủng mà phải hòa đồng vào cuộc sống mới. Sự hòa đồng này đã nẩy sinh ra những thế hệ mới, những bông hoa đẹp đẽ, những giống lai tạo tuyệt vời và làm giầu thêm cho loài hoa vốn dĩ đã nổi danh vì hương vì sắc.

Hậu Duệ của lan hài hồng Việt Nam

Nói một cách xá thực hơn, những cây lan hài Việt Nam xưa kia ở trong rừng, trong núi sống trong một môi trường cố hữu hạn hẹp không được chăm bón đúng cách. Khí hậu, thời tiết đôi khi khắc nghiệt, mưa nắng khi nhiều, khi ít cho nên cây nhiều khi không mạnh, hoa không lớn, mầu sắc kém tươi.

Trong cuộc mạn đàm với giáo sư Leonid Averyanov, ông cho hay là cây Paphiopedilum delenatii mọc ở Bì đúp Khánh Hòa, hoa đẹp hơn những cây được nuôi trồng theo công nghệ. Nhưng sự thực đã chứng minh cho ta thấy rằng nếu được nuôi dưỡng đúng cách, ngoài ra còn được chọn lựa trong số những cây lan đẹp để gây giống, lan sẽ thay da đổi thịt, cây khỏe mạnh, hoa to và mầu sắc đẹp hơn ở ngoài dã ngoại rất nhiều.

Chúng ta hãy so sánh hình những bông lan Paphiopedilum delenatii sẽ thấy những sự khác biệt giữa những cây nguyên thủy và những cây được lựa chọn. Tại California Paphiopedilum delenatii của vườn cây Los Osos hoa to và mầu sắc đẹp hơn nhiều nơi khác.

Người ta không những lai đi, lai lại để có cây lan hài cánh thật trắng và chiếc môi tím đỏ, các nhà lai tạo còn lai giống với các cây lan hài khác để có những giống lan hoa to hơn, đẹp hơn và nhiều hoa hơn.

Hiện nay, hậu duệ của cây lan hài này đã lên tới gần 100 kể cả những cây đã được lai giống để nở bông liên tiếp không còn giới hạn chỉ có 2 hoa như những cây nguyên thủy.

Pap. delenatii x Pap. Leucochilum Pap. delenatii x Pap. Concolor Pap. delenatii x Pap. Concolor Pap. delenatii x Pap bellatulum Pap. Delenatii x Pap. pine glow Pap. delenatii x Pap. rothchidianum Pap. primulinum x Pap, delenatii Pap. delenatii x Pap niveum Pap. malipoense x Pap. Delenatii Paphiopedilum Dellophyllum delenatii x glaucophyllum Hình: Bùi xuân Đáng

Thiển ý của chúng tôi cây lan lai đẹp nhất là cây Paph. Magic Lantern lai giống giữa cây Paph. delenatii và Paph. micranthum. Lan hài Pap. delenatii trước kia hoa chỉ to có 5-6 cm, bây giờ hoa to gần tới 10 cm hương thơm nhè nhẹ và các cây lan lai giống giá chỉ còn 10-15$ US một cây.Hậu duệ của lan hài hồng Pap. delenatii còn rất nhiều, tuy có thua kém con cháu họ Lý (Lee) của Hoàng tử Lý Long Tường tại Nam Hàn, nhưng giòng giống cây lan Việt Nam đã này có mặt trên khắp 5 châu và đã đóng góp một phần không nhỏ cho những kỳ hoa của thế giới.

Các cây lan lai tương đối dễ trồng hơn nhiều giống lan hài khác, hoa nhiều, nở liên tục và gần như các vườn lan thương mại nào cũng có. Vậy chúng ta còn cần chờ gì nữa, hãy mua vài cây trồng chơi và chứng tỏ mình là người biết quý trọng những cây lan gia bảo.

Họ lan (Orchidaceae ) gồm nhiều chi trong đó phải kể đến các chi như dendrobium ( chi hoàng thảo) cattleya (chi cattleya), Aerides ( chi giáng hương), Rhynchostylis ( chi ngọc điểm), vanda (chi vanda), Phalaenopsis (chi lan hồ điệp)……….

Tên các loài hoa lan ở Việt Nam thường được đặt với các tên rất đẹp tuy nhiên nhiều loài gây tranh cãi về tên Tiếng Việt hoặc có nhiều tên khác nhau như loài rhynchostylis gigantea có nhiều tên như đai châu, , nghinh xuân, lưỡi bò vì vậy ta nên sử dụng tên khoa học để thống nhất về cách gọi của các loài.

Dendrobium anosmum – lan phi điệp

Việt Nam cỏ khoảng 900-1000 giống lan phần đông do các khoa học nước ngoài tìm ra do đó đều có tên khoa học.

Cũng vì vậy nhiều cây chưa có tên Việt Nam hoặc có tên nhưng do một vài người đặt ra hoặc có tên từ trước. Những tên này không được thống nhất, không phân rõ loài và giống cho nên rất phức tạp, hơn nữa lại không được văn vẻ, thanh lịch và thích hợp với loài hoa Vương giả.

Bạc diệp – Tainia latifolia, macrantha, pancifolia

Trầm rồng đỏ – Den Nestor Red Dragon

Bạc lan – Cymbidium erythrostylum (Đặc hữu) Bạch càu, Tuyết mai – Dendrobium crumenatum Bạch hạc – Thu nia alba Đạch huệ đồng – Vanda denisoniana alba

Dendrobium formosum – Bạch nhạn

Bạch phượng – Pecteilis cochinchinensis.susannae Bích ngọc – Cymbidium dayanum

Dendobium secundum – lan báo hỷ

Cầu diệp – Bulbophyllum Chu đinh tỉm – Spathoglottìs plicata Chu đinh vàng – Spathoglottis aurea

Chu thư – Peristylus candidus, chapaensis.parishii

Hygrochilus parishii – lan cẩm báo

Giã hạc, Lưỡng điểm hạc – Dendrobium anosmum Giải thủy – Anoectochilus, iancolatus, lyìei, roxburghii Giáng Hương – Aerides odorata, multiflora, houlettiana Hà biện – Habenaria dentata, lindleyana, rhodochilq Hạc đỉnh – Phaius tankervillae hay Phaius tankervilleae Hạc lan – Dendrobium incurvum

Lan thủy tiên hay còn gọi là kiều.

Hạc vĩ – Dendrobium aphyllum Hài hồng – Paphiopedilum delenatii (Đặc hữu) Hàm lân cứng – Gastrochilus calcoelaris, hainanensis Hảo lan – Goodyera foiiosa, fumata Hỏa hoàng – Ascocentrum miniatum

Dendrobium aphyllum – lan hạc vỹ

Hoàng kiếm lan – Cymbidium ítnlaysonianum

Hoàng long – Coelogyne fawrenceana Hoàng thảo hỏa hoàng – Dendrobium beílatulum Hoàng thảo bạch hoàng – Dendrobium chrystianum Hoàng thảo tim – Dendrobium amabile (Đặc hữu)

Hoàng nhạn – Dendrobium pendulum Hồng hoàng kiếm – Cymbidium ¡ridioides Hồ điệp – Phalaenopsis Hồng câu – Dendrobium aduncum Hồng kiếm lan – Cymbidium insigne

Huyết nhung – Ren a nth era coccínea Kim điệp – Dendrobium chrysotoxum Kim điêp vẩy cá, vầy rồng – Dendrobium lindleyi, aggregatum

Lan cattleya hay còn gọi là lan cát – Cattleya

Kiều lan, Bầu ruợu – Calanthe cardiogfossa, densiflora, vesỉita Lả gắm, gầm đát – Ludisia discolor

Luân trần – Eulophla spvctabilis

Long tu – Dendrobium primulinum

Lọng điểm – Bulbophyllơm Mặc lan – Cymbidium sinense Mao lan – Trichotosia dalatensis.dasyphylia Mao thiệt – Trichoglottis retusa, seidenfadenli Móng rùa – Oberonia dalatensis.evrardii, langbianensis Ngọc điểm – Rhynchostylis gigantea Ngọc điểm đai châu, đuôi cáo – Rhynchostylis retusa

Ngọc vạn – Dendrobium chryseum, chrysanthum, crystalianum Nhẵn diệp – Li paris distans, empties, cordi foil a Nhất điểm hồng – Dendrobium draconis Nhất điểm hoàng – Dendrobium heterocarpum

Nĩ lan – Eria muscicola, globifera, floribunda Phượng vĩ – Renanthera imschootiana

Sậy lan – Arundina graminifolia Tai dê – U paris caesp//osa, dendrochiloides Tam bảo sẳc – Dendrobium devonianum

Thạch hộc – Rickíngeria albopurpurea, angustifolia, fimbriata Thanh đạm tuyết ngọc – Coelogyne mooreana (Đặc hữu) Thanh ngọc – Christensonia vi etna mica (Đặc hữu) Thanh lan – Cymbidium ensifolium Thủy tiên – Dendrobium palpebrae Thủy tiên tím – Dendrobium amabile (Đặc hữu) Thủy tiên vàng – Dendrobium densiflorum

Tóc tiên – Holcogíossum kimballianum

Trân châu – Nervilỉs plicata, prainiana Trâm lan – Pecteilis Trần Mộng, Hoàng phi hạc – Cymbidium fowtanum Trần tuấn – Dendrobium trantuanii (Đặc hữu) Tri thù, Lan Nhện – Arachnis

Trúc lan – Dendrobium hananensis, hancockii Tục đoạn – Philodota ạrticulatafbracteata, chinensis Tứ bảo sắc, Ngũ tinh – Dendrobium wardianum Vân đa dạ hương – Vanda denisoniana Vân hài – Paphiopedilum callosum Vân lan – Vanda Vệ hài.Tiẽn hài, Nữ hài – Paphiopedilum Vô diệp lan – Chiloschista